تنها با چشم مرکب است که میتوان انسان را هم در تنوعش دید، و هم در کثرتش. زیرا چنین چشم یا ذهنی، ساختش را از آزادی می‌گیرد. یعنی از باور به آزادی و وفاداری به آن. فاصله گرفتن از ساخت استبدادی ذهن، بیش از هر چیز کارکرد شعر و داستان و هنر امروز است که بیش از هر چیز بر ضرورت آزادی و خلاقیت تکیه می‌کند. هر چه شعر و داستان و هنر و فرهنگ امروز بتواند بیشتر به آن فاصله گیری ادامه دهد، بیشتر به «درک حضور دیگری» خواهد رسید. در نتیجه به ساخت غنایی متناسب با هویت نیز بیشتر نزدیک خواهد شد.
چشم مرکب در عین آزادی خود، به حضور و حق و آزادی همه چیز گره خورده است. یعنی آزادی دید دارد، نه آزادی سلب هویت از دیده‌ها. در حالیکه تا کنون هم آزادی دیدن را از خود و دیگری سلب کرده ایم، و هم آزادی دیده شدن را. نه تنها توسط سانسور یا دیکتاتوری چنین می‌شده است، بلکه استبداد درون نیز در آن سهیم بوده است. ما در آزادی کامل «دید» به انسان نمی‌نگریسته‌ایم. دیدن انسان نمی ‌تواند از دو خاصیت اصلیش که تنوع و کثرت است جدا باشد. و این دو موکول به آزادی دید است.

-«آن نیمه ام ‌کجاست؟
تا من چقدر گورستان باقی است؟»
گودال ها چه زود پر شد
از ما ‌که از طناب ها و آمبولانس‌ها یکدیگر را پایین  می‌آوردیم
حتی صدای گریهٔ هیچ‌کس را انگار نشنیدم
تا آمدی و ایستادی روزی بر سینهٔ بیابانی
و از تشنج خونت آوایی برخاست
که یک روز در تنم    پیچیده بود و    تاول را تر‌کانده بود.
آن شب ‌که شهر را از تابوت‌ها بیرون ‌کشیدند
گودال دسته جمعی ما را ستاره‌ها نشان ‌کردند
از زیر دب ا‌کبر یک شب پایین آمدند و رد پایشان   بر خا‌ک ماند
تا خانه ها نشانی‌مان را پیدا ‌کردند
به راه افتادند      آمدند      تا رؤیاشان را پیدا ‌کنند.

مبنای فرهنگ و معرفت جدید «حق» فرد و «اختیار و انتخاب» است. امکان انتخاب بر حق انتخاب مبتنی است. لازمه‌ی برخورداری از این حق،‌ آگاهی و رشد ذهنی است. رشد ذهنی هم در گرو استقرار و گسترش تفکر انتقادی است. تفکر انتقادی نیز بر خردباوری و آزادی کاربرد خرد استوار است. آزادی کاربرد خرد نیز با اصول جامد و احکام غیرقابل تغییر سازگار نیست. به همین سبب «جامعه‌ی مدنی» صلاحیت خود را از سنت‌های جزمی و اصولی و احکامی که درست و خیر بودنشان از پیش قطعی و ثابت است به دست نمی‌آورد. بلکه هر ضابطه‌ای را در گرو خردباوری و تفکر انتقادی و آزمون و خطا می‌شناسد. نفی خردباوری و تفکر انتقادی، خواه ناخواه به انکار آگاهی، فردیت، مدارا، آزادی‌های سیاسی و اجتماعی و بلوغ و اختیار انسان در انتخاب می‌انجامد و این چیزی نیست جز استبداد که برای پیروان خود فقط تکلیف معین می‌کند.
جامعه‌ای که تحمل و مدارا و تفکر انتقادی و تنوع اندیشه‌ها را تجربه نکرده، بلکه به حذف ارزش‌ها و گرایش‌ها و روش‌های مخالف عادت داشته است،‌ هر پدیده‌ای را با ترکیبی از فرهنگ حذف و سیاست سانسور محک می‌زند. یعنی هم از طریق رفتارهای نهادی شده و اخلاق فردی و اجتماعی و عرف و افکار عمومی، از اختلاف و تنوع پرهیز می‌کند، و با دستورالعمل‌های ریز و درشت به خود سانسوری و دیگر سانسوری در همه‌ی زمینه‌ها مبتلا می‌ماند؛ و هم به استعانت و هدایت نهادهای قدرت به اعمال و افکار و حتا سلیقه‌های ثابت و یکنواخت و متحدالشکل می‌گراید. در نتیجه به سیاست سانسور مستقیم و غیرمستقیم متوسل می‌شود.

هنوز باد که از خاکهای فتح شده می‌گذرد
حوالی سوسنگرد
بر زنی سیاه‌جامه
می‌وزد
که رو به مرز
خیره می‌نگرد
و از سرانگشتانش
خون
بیرون زده‌ست.